کاشی هایی که برای تکرار اشتباه، مدام ترک می خورند
برای هر کس که نسبت به میراث فرهنگی ایران زمین دغدغه دارد، این روزها نمی تواند نسبت به مسجد شیخ لطف الله بی تفاوت باشد. مسجدی شناخته شده در قلب اصفهان که توجه هر گردشگری را به خود جلب می کند.
این مسجد که تقریبا دو سال است به دست مرمتگران سپرده شده، نتوانسته نظر صاحب نظران و متخصصان این حوزه را جلب کند. از این رو برخی استادکاران مرمت و دوستداران میراث فرهنگی استان اصفهان، از جمله مرتضی فرشته نژاد و فریماه هوشیار دو مرمتگر بناهای تاریخی، هوشنگ رسام و غلامرضا عنایتی دو هنرمند باسابقۀ کاشی‌کاری، به همراه چند تن از دوستداران میراث فرهنگی اصفهان و همچنین عباس شیردل، رئیس اتحادیۀ صنایع‌دستی استان اصفهان، با حضور در دفتر اتحادیۀ صنف صنایع‌دستی استان اصفهان، خواستار توقف مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله تا برگزاری کنگرۀ نقد مرمت و رفع شبهات موجود شدند.
فریماه هوشیار، کارشناس ارشد مرمت بناهای تاریخی در این نشست، از اینکه هرگز به سؤالات منتقدان پاسخ شفاف و منطقی‌ای از سوی این اداره کل داده نشده اظهار تأسف کرد و برنا موسوی نیز، یکی از دوستداران میراث فرهنگی اصفهان، خبر داد که طبق اعلام فریبا خطابخش، مدیر پایگاه میراث جهانی نقش‌جهان، ناظر عالی فاز دوم مرمت گنبد شیخ لطف‌الله، عبدالله جبل عاملی است و بهشاد حسینی و محسن نکویی نیز دیگر ناظران این پروژه هستند.
از مباحث قابل توجه این نشست نظرات مرتضی فرشته نژاد، مرمتگر باسابقۀ بناهای تاریخی استان اصفهان بود که گفت: ناظر کسی نیست که با دوربین از دور به گنبد نگاه می‌کند؛ ناظر باید بر حسن انجام کار نظارت داشته باشد. قرار بود من از گنبد بازدید کنم، اما گفتند داربست نیست و نمی‌شود. بااین‌همه، حتی از دور هم پیداست که سربندهای گنبد مسجد شیخ لطف‌الله با هم نمی‌خواند و ترک‌ها فاصله پیدا کرده است. زمانی بازاریان گفتند ما می‌خواهیم در مسجد شیخ لطف‌الله نماز بخوانیم و چون برای بخش بالای مسجد بلیت‌فروشی انجام می‌شد، تصمیم گرفتند پایین را به شبستان تبدیل کنند، اما آیا شاه‌عباس یا استاد محمدرضای بنا نمی‌توانستند بعد از ساختن مسجد شیخ لطف‌الله پایین آن را هم کاشی کنند و شبستان بزنند؟ معلوم است که می‌توانستند اما نمی‌خواستند، چون مسجد شیخ لطف‌الله یک مسجد کوشکی بدون صحن است و رطوبت آن باید از طریق همین زیرزمین رد شود.
وی ادامه داد: متأسفانه تمام ناکش‌هایی که در این قسمت وجود داشت، کور کردند و دیوار کشیدند و از آن زمان مسجد شیخ لطف‌الله مثل آدمی شده که دم دهان و بینی او را گرفته‌اند؛ معلوم است که عن‌قریب خفه می‌شود و می‌میرد؛ معلوم است که سقف این بنای نفیس ریزش می‌کند. از وقتی این حرکت اشتباه را انجام دادند مدام کاشی‌ها ترک می‌خورد و روی آن را می‌پوشانند. بخشی از این زیرزمین را هم به کافی‌شاپ تبدیل کرده‌اند و برای آن آب و فاضلاب کشیده‌اند. اگر عباس بهشتیان زنده بود و این چیزها را می‌دید از غصه خودش را می‌کشت.
وی اشاره کرد: استاد محمدرضا معمار مسجد شیخ لطف‌الله از متخصصان رشته‌های مختلف مثل صوت‌شناس و کاشی‌کار و … استفاده کرده و چنین شاهکاری را ساخته است. چند صد سال قبل هر کس کار خودش را انجام می‌داده، اما متأسفانه امروز صوت‌شناسی در دانشکده‌های معماری هم تدریس نمی‌شود. بهتر است هر چه سریع‌تر «کنگرۀ نقد مرمت» با حضور استادکاران برجستۀ کشور برگزار شود و مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله توسط متخصصان مورد بررسی قرار بگیرد.
در ادامه عباس شیردل، رئیس اتحادیه صنف صنایع‌دستی استان اصفهان نیز اظهار کرد: وقتی به یکی از مسئولان در استانداری اصفهان شکایت بردیم که چرا مرمت گنبد شیخ لطف‌الله را با همان مرمتگر آغاز کرده‌اند، گفت بودجه‌ای که لحاظ شده نباید برمی‌گشت و ما هم گفتیم اگر بودجه برگردد، بهتر از این است که نگین فیروزۀ جهان اسلام خراب شود. اولین و مهم‌ترین درخواست ما این است که عایق‌بندی زیرزمین مسجد شیخ لطف‌الله را بردارند تا بنا به شکل اولیۀ خود بازگردد، سپس، یک گروه پژوهشی قدرتمند وضعیت تمام مسجد را بررسی کنند و با حضور متخصصان برای حفظ بنا چاره جویی شود.
هوشنگ رسام، مرمتگر و کاشی‌کار باسابقه نیز در این نشست گفت: ما به خاطر عشق به تمدن و بناهای تاریخی دور هم جمع شده‌ایم و با کسی دشمنی نداریم. مسجد شیخ لطف‌الله موزه هنرهای کاشی‌کاری ایران است. ما نگران وضعیت این مسجد هستیم، چراکه کار آن به دست متخصص سپرده نشده است.
در انتخای این نشست، متن نامۀ سرگشاده‌ای که قرار است به دست مقام قضایی و نمایندگان اصفهان در مجلس شورای اسلامی برسد، توسط حاضرین امضا شد. در این نامه آمده بود:
«بر همگان روشن است که گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان یک اثر بی‌نظیر جهانی و متعلق به آحاد بشر بوده و ما به‌عنوان امانت‌دار، موظف به نگهداری آن هستیم. از سال ۱۳۹۸ که خبر دو رنگ شدن آن پس از مرمت تَرک اول، در رسانه‌های داخلی و خارجی منتشر شده، دلایل گوناگون در نقد روش مرمت غیراصولی آن مطرح گردیده است».