ساخت‌وساز متخصص می‌خواهد نه سرمایه‌دار / کارفرماها مهندسانی را جذب می‌کنند که کمترین قیمت را پیشنهاد دهند
یک هفته از حادثه تلخ آبادان و فروریختن ساختمان متروپل گذشت اما مطالبه مهم افکار عمومی این است که متروپل فراموش نشود و متروپل‌های خفته دیگر اصلاح شوند.
یک هفته از حادثه تلخ آبادان و فروریختن ساختمان متروپل گذشت اما مطالبه مهم افکار عمومی این است که متروپل فراموش نشود و متروپل‌های خفته دیگر اصلاح شوند. چند روز قبل هم لیستی از ساختمان‌های معروف و ناایمن تهران منتشر شد که بر نگرانی‌ها افزود. در این گزارش در گفت‌وگو با کارشناسان حوزه ساخت و ساز دلایل وجود ساختمان‌های ناایمن را واکاوی کردیم که در ادامه می‌خوانید.
واکاوی دلایل ریزش متروپل آبادان / چرا ساختمان با وجود اخطارها افتتاح شد؟
مجری ذی صلاح فقط به یک برگه و یک مهر تبدیل شده است
متروپل با پلاسکو یک فرق بزرگ داشت، متروپل نوساز بود و همین موضوع هم موجی از خشم و اعتراض را در مردم ایجاد کرده چطور ساختمانی نوساز بر سر ساکنانش آوار می‌شود؟ این سوال را از محمدرضا شکرزاده دکتری تخصصی سازه پرسیدیم و در پاسخ گفت: اگر طراحی‌ها خوب باشند، بیشتر دلیل نا ایمن شدن ساختمان ناشی از نحوه اجرا خواهد بود. اگر ساختمان در طراحی و اجرا خوب باشد قاعدتا نباید مشکلی پیش بیاید. گاهی یک روش نوین مطرح می‌شود اما در حالی که هنوز در مرحله تحقیقات قرار دارد، اجرایی می‌شود که نمونه آن استفاده از سقف‌های وافل در ساختمان‌ها است.از جهتی زمانی که فرایند نویی وارد ساخت و ساز می‌شود اپراتورهای اجرایی باید آموزش لازم را ببینند اما این اتفاق نمی‌افتد و در نهایت سازه دچار مشکل می‌شود.
او افزود: سازمان نظام مهندسی مجری ذی صلاح، ناظر و سیستم محاسباتی دارد. مجری ذی صلاح و کسی که اجرا می‌کند بیشتر در کشور ما صوری هستند و کارفرماها مجاب نمی‌شوند که از مجری ذی صلاح واقعی استفاده کنند و این ضعفی است که باید برطرف شود. در زمان اجرای عملیات ساخت و ساز حتما باید مهندس ذی صلاح حضور داشته باشد اما امروز مجری ذی صلاح فقط به یک برگه و یک مهر تبدیل شده است.
شکرزاده توضیح داد: جامعه مهندسی ما در تئوری با دنیا هم سطح است اما از نظر اجرا و بحث مدیریتی دچار ضعف‌هایی هستیم. افراد متخصص باید وارد اجرا شوند و کسی که سرمایه کافی دارد لزوما نباید وارد ساخت و ساز شود. باید اصلاح گسترده‌ای در حوزه اجرای ساخت و ساز صورت گیرد.
استفاده از سقف وافل باید متوقف شود
این مهندس سازه با اشاره به لزوم بازنگری جدی در امر ساخت و ساز عنوان کرد: استفاده از وافل در ساخت و ساز باید متوقف شودو برای ورود هر شیوه جدیدی ابتدا باید تحقیقات تکمیل شود و سپس آئین نامه اجرایی تدوین شده و بعد از گذر از این مراحل وارد ساخت ساز شود. بحث آموزش مجریان ساخت و ساز هم نکته مهمی است که باید در دستور کار مدیران قرار گیرد. در حوزه مقاوم‌سازی منابع موجود بیشتر ترجمه هستند و کار آزمایشگاهی و تحقیقی بر روی آن انجام نشده است و باید روی آن کار کرد تا دستورالعمل خوبی در این حوزه داشته باشیم.
خانه‌هایی که روی گسل بنا می‌شوند
فریبرز ناطقی‌الهی استاد مهندسی سازه در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی ایسکانیوز درخصوص دلایل ساخت ساختمان‌های ناایمن گفت: قرن‌هاست که روند ساخت و ساز مشخص است و اگر همه موارد رعایت شود، نتیجه کار ساختمانی مقاوم خواهد بود. نکته اول این است که نباید در هر محلی و در هر خاکی ساخت و ساز انجام شود. در کشور ما اولین موضوع محل قرار گرفتن گسل‌هاست که نباید روی آن‌ها ساخت و ساز انجام شود و دومین مورد حاشیه رودخانه‌هاست که باید مورد توجه قرار گیرد اما این موضوع رعایت نمی‌شود.
او افزود: نکته دوم انجام ساخت و ساز براساس ضوابط و آئین‌نامه‌هایی است که بر مبنای مصالح به کار برده شده، تدوین شده‌اند. طراحی دو بعد دارد که شامل طراحی برای سازه و معماری می‌شود؛ متاسفانه در سیستم‌های برقی و مکانیکی طراحی‌ها ضعیف بوده‌‍اند و هیچ گاه ساخت و ساز ما گرمایش و سرمایش کافی را نداشتند.
آشنا نبودن طراحان با ضوابط مقاوم‌سازی در برابر زلزله
ناطقی‌الهی توضیح داد: در حوزه معماری متاسفانه طراحان ما با ضوابط طراحی مقاوم‌سازی در برابر زلزله آشنایی ندارند و بیشتر به جنبه‌های معماری وزیباشناختی توجه می‌کنند. سال‌ها قبل در دانشکده‌های معماری مهندسی هم تدریس می‌شد و دانشجوها با مقاومت مصالح و طراحی سازه آشنا می‌شدند اما امروز اینطور نیست و این ضعف دیگر موجود در سیستم است.
او اضافه کرد: طراحی ساختمان باید توسط فردی انجام شود که آشنا به طراحی سازه در منطقه زلزله‌خیزی مانند ایران باشد.با توجه به گرانی مصالح و کارگر برخی از مهندسین تحت عنوان بهینه‌سازی کاهش مصارف مصرفی مانند آهن و بتن و برای جلب نظر کارفرما مرتکب تخلفاتی می‌شوند. نهاد متولی در حوزه معماری وزارت مسکن و شهرسازی است و بعد نظامات موجود در سازمان نظام مهندسی و در نهایت کنترل شهرداری سه ضلع مهم در ساخت و سازها هستند.
ناطقی‌الهی عنوان کرد: متاسفانه شهرداری اصلا در حوزه طراحی دخالت نمی‌کند و همین که یک مهندس سازه این ساختمان را تائید کند برای شهرداری کفایت می‌کند. این خود یک ضعف بزرگ است. ساختمان در شهر ساخته می‌شود و شهرداری باید ضوابطی را مهیا کند که تمام این‌ها کنترل شده باشد.
چرا کارفرما مهندس ناظر را انتخاب می‌کند؟
او ادامه داد: اشتباهاتی که توسط مهندسان نظام مهندسی رخ می‌دهد هم می‌تواند یکی از دلایل ضعف در ساخت و ساز باشد. به دلیل قیمت پایین و تعداد زیاد مهندسان ناظر فضا رقابتی شده و کارفرما مهندسی را جذب می‌کند که کمترین قیمت را پیشنهاد دهد. همین موضوع باعث حضور مهندسان سفارش شده در این حوزه شده است که اجازه می‌دهند کارفرما ساختمان را هرطور که خود صلاح می‌داند بسازد و زحمت‌هایی که در طراحی کشیده شده است را نادیده بگیرد و کسی هم متوجه نمی‌شود و ساختمان با نماهای گران قیمت تزئین می‌شود.
این استاد دانشگاه بیان کرد: سلسله مسائل مانند انتخاب درست محل، مهندس ناظر و کنترل شهرداری اگر درست انجام شود، ساختمان ناایمن نخواهد شد اما اتفاقات ناخوشایندی هم بین کارفرما و شهرداری رخ می‌دهد و گاهی تخلفاتی هم صورت می‌گیرد و مجوزهایی گرفته می‌شود.
نقش فروشنده‌های بتن و مصالح
این زلزله‌شناس توضیح داد: از جهتی زمانی که کافرما خود ناظر را انتخاب می‌کند، سیستم کنترلی بسار ضعیف می‌شود و به ساخت و ساز صدمه می‌زند. نکته اساسی که در این چند روزه به آن توجه نشده است، نقش فروشنده‌های بتن و مصالح است؛ اگر به تصاویر تخریب متروپل نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که آرماتورها به راحتی از بتن جدا شده‌اند، این یعنی فروشنده بتن هم مقصر است. اگر در هر کجای این چرخه و زنجیره تخلف صورت گیرد ساختمان ناایمن می‌شود و همه این‌ها تابع پول هستند و امکان فساد هم وجود دارد.
این مهندس سازه در پاسخ به این سوال که چرا با وجود اخظارها ساختمان‌های ناایمن افتتاح می‌شوند، گفت: بارها گفته‌ایم که اخطار دادن کفایت نمی‌کند، به پلاسکو هم اخطار داده بودند اما فرو ریخت پس یک جایی در قانون دچار ضعف هستیم. شهرداری متولی امر است و اگر اخظاری به ساختمان داده شد شهرداری باید جلوی ساخت و ساز را بگیرد. اگر این موضوع در قانون پیش بینی نشده باید اضافه شود زیرا ساختمان متعلق به شهر است نه کارفرما! در قوانین بین المللی ساخت و ساز جزو سرمایه عمومی کشورهاست.
ناطقی‌الهی با اشاره به انتشار لیست ساختمان‌های ناایمن بیان کرد: انتشار لیست ساختمان‌ها به تنهایی علاج واقعه نیست، لیست این ساختمان‌ها بارها از سوی شهرداری و آتش‌نشانی اعلام شده است و تمام این موارد باید در کمیته‌ای مورد بررسی قرار گیرد و اخطار داده شود. مرحله بعد اخطار این است که شهرداری بنری مبنی بر خطرناک بودن ساختمان در محل نصب کند و اگر موثر نبود باید اجبار به مقاوم‌سازی ساختمان انجام شود.
زلزله شدید در تهران بزرگ‌ترین فاجعه انسانی را رقم خواهد زد
او افزود: شهرداری نمی‌تواند بی‌تفاوت باشد و باید بگویم که اگر زلزله شدیدی در تهران رخ دهد بزرگ‌ترین فاجعه انسانی رخ خواهد داد، بیشترین صدمات و حتی مدفون شدن تهران زیر آوار را تجربه خواهیم کرد. این به معنای ایجاد تشویش نیست بلکه این موضوع بارها مطرح شده است. برای مقابله با آن باید اجازه ساخت ساختمان ناایمن داده نشود و ساختمان‌های موجود را هم مقاوم کنیم.
ناطقی الهی عنوان کرد: اعلام لیست ساختمان‌ها و مشخص نکردن دلیل پرخطر بودن ساختمان‌ها دردی دوا نمی‌کند. من مخالف انتشار این لیست بودم زیرا به نظر من ۷۶ درصد ساختمان‌های تهران آسیب‌پذیر در برابر زلزله هستند و پیش از این هم لیست منطقه به منطقه از ساختمان‌های ناایمن منتشر شده بود و دو سال طول کشید که ما لیستی را تهیه کنیم.
انتشار لیست به تنهایی دردی دوا نمی‌کند
او اضافه کرد: انتشار لیست باعث ایجاد رانت‌هایی خواهد شد برخی پولی می‌دهند تا اسم ساختمانشان از لیست خارج شود. رانت‌هایی هم برای معاملات ملکی‌ها و گروه‌های خاص ایجاد خواهد شد. این لیست به عامل تسویه حساب بین افراد تبدیل می‌شود. از طرفی گروه‌هایی هم به راه خواهند افتاد که به دنبال مقاوم سازی به شکل سمبل کاری هستند و این موضوع را بعد از زلزله بم و کرمانشاه دیدم.
این استاد دانشگاه اظهار داشت: مشکلات ما امروز تسویه حسابی بین افراد است، همین کسانی که امروز مدعی هستند زمانی که ما در مورد این ساختمان‌ها هشدار می‌دادیم، به ما برچسب بحران‌ساز می‌زدند. همین افراد که خود در شورای شهر، شهرداری و نظام مهندسی سمت داشتند و خود مانع سر راه مقاوم‌سازی بودند امروز مدعی شده‌اند. امیدواریم بعد از انتشار این لیست مسئولان امر به موضوعی که ۳۰ است نسبت به آن هشدار می‌دهیم، توجه کنند.
او ادامه داد: توجه به تهدید زلزله برای تهران در هسته‌های مالی شکل نخواهد گرفت و دقت لازم در این حوزه و ساماندهی مقاوم‌سازی در کشور باید فارغ از کمیته‌های داخل شهرداری و شرکت‌های مهندسین مشاور باشد در غیر این صورت اوضاع بدتر از شرایط فعلی خواهد شد. من مطمئنم که همین امروز شرکت‌هایی از این شرایط استفاده کرده و وارد موضوع مقاوم‌سازی خواهند شد درحالی که دانش کافی در این زمینه را ندارند.
به گزارش ایسکانیوز، مجموعه عوامل دست در دست هم می‌دهند تا بلندمرتبه‌های ناایمن ساخته شوند و در نهایت به قتل‌گاه آدم‌های بی‌گناهی تبدیل شوند که بی‌خبر از همه جا در آن‌ها ساکن شده‌اند. مصالح، جانمایی درست، طراحی اصولی، مجری متخصص و در کنار این‌ها نهاد ناظری که به درستی روند اجرا را بررسی می‌کند همه باید کنار هم قرار گیرند تا ساخت و ساز اصولی باشد و اگر در هر کدام از این حلقه‌های زنجیر اگر پول و منفعت جای تخصص را بگیرد، ایمنی قربانی خواهد شد. در وقوع حادثه متروپل تنها عبدل باقی مقصر نبود و از فروشنده مصالح تا شهرداری، نظام مهندسی و مجریان کار همه باید پاسخگو باشند که چطور ساختمانی که حتی به بهره‌برداری کامل نرسیده فرو می‌ریزد؟ ساختمان‌های مشابه متروپل هم اگر امروز مورد رسیدگی قرار نگیرد، شاهد تکرار فجایع خواهیم بود.